24 Nisan, 1915'te İstanbul'daki Ermeni aydınların, siyasetçilerin ve sanatçıların tutuklanıp geri dönüşü olmayan bir sürgüne gönderildiği kara bir gündür. Sonrasında ise Ermeniler kitlesel olarak ölüme sevk edilerek, sürgün ve ölümler bir halkın kaderi haline geldi. Bu acı olayı anlamak ve hatırlamak için okunması gereken önemli eserler bulunmaktadır. 24 Nisan sadece bir anma günü değil, aynı zamanda öğrenme, hatırlama ve daha iyi bir yaşam için mücadele etme bilincini benimseme günüdür. Bu nedenle, bu önemli günü anarken, aşağıdaki metinleri (bazen de yeniden) okumayı öneriyoruz.

Ermeni Soykırımı'nı Anlamak İçin Temel Eserler

Bu listede önerilen kitaplar, isimlerini burada anamadığımız diğer önemli eserlerin de okunmasına öncülük etmesi amacıyla tavsiye edilmiştir. İşte o eserlerden bazıları:

• Musa Dağ'da Kırk Gün – Franz Werfel: Gabriel Bagratyan, "Buraya nasıl geldim?" sorusunu aslında yalnızca kendi hali için değil, bütün halkı için yöneltir. Bu kitap, bir halkın var olma mücadelesini çarpıcı bir şekilde anlatır.
• Yıkıntılar Arasında - Zabel Yesayan: 1909 yılında Adana'da onbinlerce Ermeni'nin öldürülmesi, kendini savunmak zorunda kalan Ermenilerin mahkemelerde suçlu ilan edilmesi, Osmanlı Devleti'nin bu süreçteki rolü ve Patrikhane'nin tutumundaki değişim, Zabel Yesayan'ı bölgeye gidip tanıklığını kitaba aktarmaya yöneltir. Bu eser, bir katliamın bir kurban tarafından böylesine detaylı ve çok yönlü aktarılmasına tanık olmamızı sağlar.
• Outcasting Armenians. Tanzimat of the Provinces - Talin Suciyan: Yakın dönemde Türkçe baskısının yayımlanması beklenen bu kitap, Osmanlı tarihçiliğinde modernleşmenin temellerinin atıldığı iddia edilen Tanzimat döneminde, gerçekte nasıl toprak gaspına giden bir sürecin yaşandığını ve Ermenilerin haklarının engellendiğini gözler önüne seren bir çalışmadır.
• İstanbul’un Ermeni Amiralar Sınıfı - Hagop L. Barsoumian: Osmanlı tarihçiliğinin bir devlet anlatısı olduğunu en açık biçimde gösteren önemli eserlerden biridir. Hagop L. Barsoumian bu kitabında Amiraların tarihini anlatırken, Osmanlı ekonomisinin nasıl işlediğini okuyucuya oldukça net bir şekilde aktarmaktadır.

Tarih ve Bellek: Soykırımı Anlamlandırmak

• Tarih Kavramı Üzerine Tezler / Walter Benjamin: Walter Benjamin, tarih üzerine tezlerinde, ezilenlerin geleneğinin bize “olağanüstü hal”in gerçekte kural olduğunu öğrettiğini söyler. Devlet, tutuklamalar, cinayetler ve baskılarla geniş kitlelere karşı siyasetinin yöntemlerini uyguladığında, tam da bu uyarı sayesinde durumun şaşkınlığına kapılmaktan kurtuluruz.
• Yukarı Fırat Ermenileri 1915 ve Dersim - Hovsep Hayreni / Ermeni Ulusal Demokratik Hareketi ve 1915 Soykırımı - Recep Maraşlı / Cumhuriyet’te Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi - Nevzat Onaran / Ermeni Soykırımı - Raymond Kevorkian: Buradaki dört farklı kitap, son derece geniş kaynakları, bilgileri ve isimleri bir araya getiriyor; birbirini tamamlayan bir bütünlük içinde okunması, toplumsal gerçekliği anlamak bakımından büyük önem taşıyor.
• Paramazlar - Yeduard Çopuryan: Bu kitap, 1921 yılında İstanbul’da Ermenice basılmış orijinal bir esere dayanılarak oluşturulmuştur. İlk baskıda “darağacında 20 kişi” başlığıyla yayımlanan eser, özellikle dönemin siyasi ve sosyal ortamını; Ermeni devrimci hareketi ile sosyalist direnişin izlerini gün yüzüne çıkaran materyallerle derlenmiştir.
• Ermenilerin Golgotası - Grigoris Balakian: 1915’te İstanbul’da tutuklanıp ölüm yolculuğuna gönderilen rahip Grigoris Balakian, yolda bizzat tanık olduğu katliam ve sürgünleri Ermenilerin Golgotası adlı eserinde dile getirir.
• Deliliğin Arkeolojisi - Rita Soulahian Kuyumcuyan: Komitas, bir başka müzik mümkündürün sembolüdür. Ermenice, Türkçe ve Kürtçe gibi şarkıları orijinal dillerinde kayıt altına tutan Komitas’ın yerini daha sonra Muzaffer Sarısözen gibi isimlere bırakmıştır, artık şarkılar ve ezgiler çok dilli değil, uydurdukları Türkçedir.

Bu okuma listesi, Ermeni Soykırımı'nı anlamak ve hatırlamak için bir başlangıç noktasıdır. Bu eserler, tarihin karanlık sayfalarına ışık tutarak, geleceğe daha bilinçli adımlarla ilerlememize yardımcı olacaktır.