Halkalı Güneş Tutulması nedir, bugünkü tutulmanın özelliği neydi?

– Getty Images

Tutulmalar göz kamaştırıcı astronomik olaylar arasında yer alıyor ve dünyada milyonlarca kişinin ilgisini aynı anda gökyüzüne çeviriyor.

Ay ve Güneş tutulmalarını izlemek isteyen insanların yeni bir turizm sahası yaratmış olmasına şaşırmamalı.

Bugün Türkiye saatiyle 13.50 civarında Kuzey Amerika, Grönland, Avrupa’nın büyük kısmı ve Kuzey Asya’da görülebilen bir Halkalı Güneş Tutulması gerçekleşti. Tutulma, Türkiye’den görülemedi.

Ancak bu, tutulma türlerinden yalnızca biri.

Şili Özerk Üniversitesi Bilim İletişimi Merkezi’nden astrofizikçi Juan Carlos Beamin “Resimli Astronomi” adlı kitabında, “Genellikle iki tip tutulmadan bahsedilir: Ay tutulması ve Güneş tutulması. Ancak teknik olarak iki yıldızın dahil olduğu üçüncü bir tip daha vardır” diyor.

Tutulma tiplerini ve kendi içlerindeki çeşitlerini derledik:

GÜNEŞ TUTULMASI

Ay, Dünya çevresindeki hareketi sırasında Güneş ile gezegenimiz arasında hareket ederken nadiren Güneş ışığını bloke eder ve Güneş tutulması meydana gelir.

– BBC

Başka bir deyişle, Ay’ın gölgesi Dünya yüzeyine düşer.

Güneş tutulmalarının da tipleri vardır ve Ay’ın ne kadarlık gölgesinin Dünya’ya düşeceğine göre farklılık gösterir.

Tam Güneş tutulması

Tam Güneş tutulması sırasında Güneş, Dünya ve Ay öyle hizalanır ki, Ay gezegenimizin belirli kısımlarında Güneş ışığını tamamen bloke eder ve kısa süreliğine havanın kararmasına neden olur.

NASA’nın ifadeleriyle, tam Güneş tutulmalarını astronomik bir rastlantıya borçluyuz. Güneş Ay’dan 400 kat daha büyüktür ve aynı zamanda Dünya’ya 400 kat daha uzaktır.

NASA bu durumu şöyle açıklıyor:

“Buradaki geometri şunu söylüyor: Eğer kusursuz biçimde hizalanırlarsa, Dünya’nın belirli bölgelerinden bakıldığında Ay, Güneş’in yüzeyini tamamen kapatıyor ve tam Güneş tutulması meydana geliyor.”

– NASA

Dünya üzerinde yalnızca küçük bir bölümde Ay, Güneş ışığını tamamen bloke eder. Tam tutulmanın görülebildiği noktaların dışında Güneş tutulması parçalı olarak görülebilir.

Tam tutulma görülen noktalardan uzaklaştıkça, Güneş’in daha küçük bir kısmının Ay tarafından örtüldüğü görülür.

Şilili astrofizikçi Beamin, “Teoride, en uzun Güneş tutulması 7 dakika 32 saniye sürebilir” diyor.

Öte yandan bu gök olayı sanıldığı kadar “nadiren” gerçekleşmez: Her 18 ayda bir Güneş tutulması yaşanır.

Asıl nadir olan, tam Güneş tutulmasının aynı noktadan tekrar görülebilmesidir, ki bu her 375 senede bir gerçekleşir.

Bu yıl 4 Aralık’ta da tam Güneş tutulması yaşanacak ancak bunu tamamen deneyimlemek için Antartika’da olmanız gerekiyor.

Halkalı Güneş tutulması

– Getty

Ay, Dünya’dan daha uzak olduğu zamanlarda daha “küçük” görünür ve bu konumundayken Güneş ışığını tam olarak kapatamaz.

Böyle zamanlarda Güneş’in etrafında bir halka görünümü olur ve ortasında Ay’ın silueti görülebilir. Buna Halkalı Güneş tutulması denir.

Tam Güneş tutulmasında olduğu gibi Halkalı Güneş tutulmasını da Dünya’da izleyebileceğiniz noktalar bir rota oluşturur.

10 Haziran 2021’de de Kanada’nın belirli kısımlarından, Grönland adasından ve Rusya’dan tam olarak görülebilecek Halkalı Güneş tutulması yaşanacak.

NASA’ya göre bu tutulma, nadiren de olsa 10 dakikadan fazla izlenebilir ancak genellikle 5-6 dakikadan fazla sürmez.

Melez Güneş tutulması

– Getty Images

Şilili astrofizikçi Beamin, bu gök olayını şöyle açıklıyor:

“Ay, Güneş’i tamamen kapatacak uzaklıktadır ancak tam tutulma olmadan önce az da olsa Dünya’dan uzaklaşır ve Güneş’i kapatamaz ve yaşanan olay bir Halkalı Güneş tutulmasına dönüşür.”

Tam tersi de mümkün: Halkalı tutulma olarak başlayan olay, Ay’ın Dünya’ya yaklaşmasıyla Tam Güneş tutulmasına dönüşebilir.

Melez tutulmalar tüm Güneş tutulmaları içinde yüzde 4’ü oluşturur. NASA, son olarak 2013’te Melez Güneş tutulması görüldüğünü, 20 Nisan 2023’te Endonezya, Avustralya ve Papua Yeni Gine’den izlenebilecek bir tane daha görülebileceğini söylüyor.

AY TUTULMASI

– AFP

Ay tutulması, Dünya’mız Güneş ile Ay arasına girerek Ay’a düşen ışığı kestiğinde gerçekleşir.

Bir başka deyişle, Ay tutulması sırasında Dünya’nın gölgesini Ay üzerinde görebiliriz.

Güneş tutulmasından bir farkı da şudur: Güneş tutulmasının ne kadar görülebileceği, Dünya üzerindeki gözlemcinin konumuna bağlıdır. Ay tutulmasında ise gezegenimizin neresinde olursanız olun, Ay gökyüzünde görülebildiği müddetçe Ay tutulmasını da izleyebilirsiniz.

Güneş tutulmasının derecesi de coğrafi konuma bağlıyken Ay tutulmasında gözlemcinin coğrafi konumu, tutulmanın derecesini belirlemez.

Ay tutulmalarının da üç tipi vardır:

Tam Ay tutulması (Kanlı Ay tutulması)

NASA’ya göre Tam Ay tutulması sırasında, Ay ve Güneş, Dünya’nın tam ters yönlerinde hizalanır.

NASA, “Ay bütünüyle Dünya’nın gölgesinde kalıyor olsa da, bir miktar Güneş ışığı Ay’a ulaşır” diye ekliyor.

Ancak bu Güneş ışığı Dünya’nın atmosferinden geçerken, mavi ışığın büyük kısmı atmosfer tarafından filtrelenir ve Ay kırmızı görünür. Bu nedenle bu olaya “Kanlı Ay tutulması” da denir.

– NASA

Dünyamızın yarıçapı, Ay’ınkinin dört katı genişliğinde olduğu için, gölgesi de geniştir ve tam Ay tutulması 104 dakikaya kadar sürebilir.

26 Mayıs 2021’de tanıklık edeceğimiz de tam olarak bu.

Dünya’nın yarıçapı Ay’ınkinin dört katı olduğundan tam Ay tutulması 104 dakika kadar görülebilir.

Güney Amerika, Güneybatı Asya, Avustralya ve ABD’nin batısında bulunan gözlemciler, gökyüzünün açık olması durumunda bu gök olayına 14 dakikalığına tanıklık edebilecekler.

Tutulma, Dünya’ya çok yakın bir noktada gerçekleştiğinden ‘Süper’, Mayıs ayında gerçekleştiği içinse “Çiçek” eki getiriliyor ve 26 Mayıs’ta yaşanacak tutulmaya bu nedenle “Süper Çiçek Kanlı Ay” ismi de veriliyor.

Parçalı Ay tutulması

İsminden de anlaşılabileceği gibi, parçalı Ay tutulmasında Ay’ın yalnızca bir kısmı Dünya’nın gölgesinde kalır.

Tutulmanın derecesine göre, koyu kırmızı ve bazen de kömür grisi bir gölge görülebilir.

Bu renkler, gölgede kalan ve ışık alan bölgeler arasındaki farklılıktan kaynaklanır.

NASA’ya göre parçalı Ay tutulması yılda iki kez gerçekleşir.

Bir sonraki parçalı Ay tutulması 18-19 Kasım’da bekleniyor ve Kuzey-Güney Amerika’dan, Avustralya’dan ve Avrupa ile Asya’nın belirli kısımlarından izlenebilecek.

– Getty Images tutulmaları sırasında Dünya, Güneş ile Ay arasında kalır ve Ay üzerinde Dünya’nın gölgesi oluşur.

Gölgeli Ay tutulması

Bu olay, Ay Dünya’nın yarı gölgesinden geçerken gerçekleşir ve daha zayıf bir gölge oluşur.

Dolayısıyla bu tutulmalar daha az belirgindir ve insan gözü tarafından kolaylıkla algılanamaz.

Bu nedenle bu tutulmalar genellikle gök olayları takvimlerinde kendisine yer bulamaz.

Yıldız tutulmaları

Tüm tutulmalar Güneş ve Ay arasında gerçekleşmez. Uzaklardaki yıldızlar arasında da tutulma olabilir.

Şilili astrofizikçi Beamin “Yıldızların yaklaşık yarısı, iki ya da daha çok yıldızla sistem halinde bulunur. Galaksimizde birçok yıldız, ortak bir kütle merkezi etrafında hareket halindedir ve bu hareketleri sırasında tutulmalar gerçekleşir” diyor.