Emekliliği beklemeden kıdem tazminatı nasıl alınır?

Kıdem tazminatı, 1475 Sayılı Eski İş Kanunu’nun halen yürürlükteki tek maddesi olan 14. maddede düzenlenmektedir. İşçinin bir işverene bağlı olarak çalıştığı her yıl için 30 günlük giydirilmiş brüt ücret tutarındaki kıdem tazminatının ödenebilmesi için belli koşulların varlığı gerekir. Kıdem tazminatı işverenin işçiyi ahlâk ve iyi niyet kurallarına aykırılık dışında bir sebeple işten çıkarması, işçinin emekli olması, ölümü, erkek işçinin askere gitmesi, kadın işçinin evlendikten sonra bir yıl içinde işten ayrılması durumlarında ödenir.

Çalışanların kendi isteğiyle işten ayrılması durumunda kıdem tazminatı ödenebilmesi ancak iki yolla mümkündür.

Bunlardan birincisi işverenin ücreti eksik ödemesi veya zamanında ödememesi, çalışanlarına eşit davranma ilkesine aykırı hareket etmesi gibi ahlâk ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışta bulunması sebebiyle iş akdinin işçi tarafından feshedilmesidir. İşçi bu gerekçelerle iş akdini haklı fesih yapabilir ancak kıdem tazminatını alabilmek için yıllar süren dava sonucunu beklemesi gerekir.

İşçinin işten kendi isteğiyle ayrılması durumunda kıdem tazminatı alabilmesinin ikinci yolu ise yaş dışındaki emeklilik koşullarını yerine getirmesidir.

Emeklilik yaşı 1999 yılında kademeli olarak artırılırken, işçilerin kıdem tazminatı konusunda mağduriyet yaşamaması için 1475 Sayılı Kanun’un 14. maddesinin 1. fıkrasına 5 numaralı bent eklendi. Yaş dışında kalan diğer şartları yerine getiren işçilerin kendi istekleriyle işten ayrılmaları halinde kıdem tazminatı alabilmeleri sağlandı.

İşe giriş tarihine göre, kıdem tazminatı alabilmek için aranan yaş dışındaki emeklilik koşulları şöyle:

8 EYLÜL 1999 (DAHİL) ÖNCESİ İŞE GİRENLER: 8 Eylül 1999 günü ve daha önceki tarihte sigortalı çalışmaya başlayanların 15 yıl sigortalılık süresini ve en az 3600 prim gününü doldurmaları gerekiyor. Bu tarihten önce başlayanlar için artık sigortalılık süresinin bir önemi kalmadı, 3600 günü doldurmaları halinde kıdem tazminatı alabilirler.

8 EYLÜL 1999 – 30 NİSAN 2008 ARASI İŞE GİRENLER: 8 Eylül 1999 tarihinden sonra ilk defa sigortalı çalışmaya başlayanlar 25 yıl sigortalılık süresini ve 4500 prim gününü doldurduklarında kıdem tazminatını alabilirler. Bu gruptakiler için 25 yıl sigortalılık süresi 2024 yılından itibaren başlayacak. Ancak, 7000 prim gününü dolduranlar 25 yıl sigortalılık süresine bakılmaksızın kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar.

30 NİSAN 2008 SONRASI İŞE GİRENLER: 1 Mayıs 2008 ve sonraki tarihlerde sigortalı çalışmaya başlayanlar, 1999-2008 arasında işe başlayanlara göre daha kolay kıdem tazminatı alma hakkına sahip. 2008 yılında yürürlüğe giren 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda emeklilik için sadece prim günü ve yaşa bakılıyor, sigortalılık süresi dikkate alınmıyor. Bu dönemde işe girenler 5400 prim gününü doldurduklarında kıdem tazminatı alabilecekler.

Ancak, prim günü 4500’den 5400 güne kademeli olarak çıkartıldı. İşe giriş tarihine göre aranan prim gün sayısı şöyle:

1 Mayıs – 31 Aralık 2008: 4600 gün,

2009: 4700 gün,

2010: 4800 gün,

2011: 4900 gün,

2012: 5000 gün,

2013: 5100 gün,

2014: 5200 gün,

2015: 5300 gün,

1 Ocak 2016 ve sonrası: 5400 gün.

ASKERLİK BORÇLANMASIYLA KIDEM TAZMİNATI

Yaş dışındaki emeklilik koşullarını yerine getirerek kıdem tazminatı alabilmek için öncelikle Sosyal Güvenli Kurumu’ndan (SGK) yazı almak gerekiyor. Kurumdan alınan yazı işverene verilerek kıdem tazminatı alınıyor.

SGK kıdem tazminatı yazısı verirken hizmet birleştirmeleri ile yıpranmaya tabi işlerde çalışanların itibari hizmet süreleri ve fiili hizmet sürelerine ve askerlik vs gibi borçlanma sürelerine de bakıyor. Borçlanma süreleri de kıdem tazminatı yazısı için gerekli prim günlerine ekleniyor.

KIDEM TAZMİNATINDA ASKERLİK VE DOĞUM BORÇLANMASINA DİKKAT!

Sigortalı çalışmaya başlamadan önce askerlik yapmış olanlar askerlik borçlanması yaptıklarında, sigorta başlangıç tarihleri borçlandıkları süre kadar geriye çekiliyor. Bu durumdaki kişilerin dikkat etmesi gereken bir husus var. Askerlik borçlanması yoluyla sigorta başlangıç tarihini 8 Eylül 1999 tarihine çekmek avantaj sağlarken, 1 Mayıs 2008’den sonra işe başlamış kişilerin askerlik borçlanmasıyla sigorta başlangıcını 30 Nisan 2008 ve öncesine çekmesi avantaj yerine dezavantajlı bir durum yaratıyor. Bu kişi 4600 günü doldurarak kıdem tazminatı yazısı alabilecek iken askerlik borçlanması nedeniyle sigorta başlangıcı öne çekildiğinde bu kez ya 7000 prim gününü, ya da 4500 prim günü ve 25 yıl sigortalılık süresini doldurmak zorunda kalacak.

Doğum borçlanması normalde sigorta başlangıcını öne çekmiyor. Ancak, öğrencilik döneminde staj sigortası yatırılmış kadınlar sigortalı çalışmaya başlamadan önce doğan çocukları için doğum borçlanması yaptıkları süre kadar sigorta başlangıcı öne çekiliyor.

1 Mayıs 2008 tarihinden sonra işe başlayanların, kıdem tazminatı konusundaki bu durumu dikkate alarak askerlik ve doğum borçlanması yapmak için acele etmemeleri gerekir. Kıdem tazminatı haklarını zora sokmamak için borçlanmayı emeklilik tarihine yakın zamanda yapmaları daha doğru olur.