Kısa çalışma ve ücretsiz izinde borçlanma hakkı verilmeli

Covid – 19 pandemisi nedeniyle geçen yıl 26 Mart’ta başlayan kısa çalışma uygulaması 1 Nisan’dan geçerli olmak üzere 30 Haziran’a kadar uzatıldı. 17 Nisan’da başlayan işten çıkarma yasağı ve buna paralel getirilen ücretsiz izin uygulamasının 17 Mayıs’tan geçerli olmak üzere 30 Haziran’a kadar uzatılması bekleniyor. Böylece gerek kısa çalışma, gerekse ücretsiz izin uygulamasının süresi 15 ayı bulacak.

Türkiye İş Kurumu’nun (İŞKUR) verilerine göre, mart ayı itibarıyla pandemi döneminde 3 milyon 850 bin kişi kısa çalışma ödeneği (KÇÖ) aldı. Pandeminin etkisinin en az olduğu dönemde dahi kısa çalışma ödeneği alanların sayısı 967 bin kişinin üzerinde oldu.

İşten çıkarma yasağına paralel olarak işverence ücretsiz izne çıkartılan 2 milyon 548 bin kişi de nakdi ücret desteği aldı. Ücretsiz izindeki işçilerin sayısı, pandeminin etkisinin azaldığı ekim ayında bile 629 bin kişiyi buldu.

SÖZLEŞMELER ASKIDA, PRİM ÖDENMİYOR

Kısa çalışma iki türlü yapılıyor. Bazı işletmeler ayın 30 günü işçisini kısa çalışmaya alırken, bazıları kısmi süreli kısa çalışma yapabiliyor. Kısmi süreli kısa çalışma yapılan işyerlerinde işçinin fiilen çalıştığı sürelerin sosyal güvenlik primleri işverence yatırılıyor.

Ayın 30 günü hiç çalışılmayan, işçilerin tam zamanlı kısa çalışmada gösterildiği işyerleri ile ücretsiz izne çıkartılan işçilerin iş sözleşmesi askıya alınır. Sözleşmenin askıya alındığı dönemde işveren hiçbir şekilde sosyal güvenlik primi yatırmaz. Bu dönemde sadece işsizlik fonundan genel sağlık sigortası (GSS) primi yatırılır.

EMEKLİLİĞİ GECİKTİRECEK

Sigorta priminin yatırılmaması yüzbinlerce kişinin emekliliğini geciktirecek. 8 Eylül 1999 tarihinden önce sigortalı çalışmaya başlamış olup yaşı doldurduğu halde prim gününü tamamlayamamış kişilerin emeklilik tarihleri gecikmeye başlamış durumda. Düzenli işlerde çalışmış olanların prim gününü doldurma sorunu bulunmuyor. Ancak, çalışma yaşamı kesintilere uğramış, düzenli bir işte çalışmamış kişiler prim günlerini doldurmakta zorlanıyorlar. Bu durumdaki işçilerin emekliliği şimdiden gecikti.

2008 SONRASINDA ÇALIŞMAYA BAŞLAYANLAR DA ETKİLENİYOR

Pandemi dönemindeki kısa çalışma ve ücretsiz izin uygulaması nedeniyle primlerin yatırılmaması, 2008’den sonra çalışmaya başlayanların da emeklilik yaşını geciktirecek. Nasıl geciktirdiğini anlatayım.

1999 öncesi işe başlayanların durumunu yukarıda anlattım. 8 Eylül 1999 – 1 Ekim 2008 tarihleri arasında ilk defa çalışmaya başlayan kadınlar 58, erkekler 60 yaşında emekli olacaklar. 7000 prim gününü çalışma yaşamlarının hangi döneminde doldurduklarına bakılmaksızın emekli olabilecekler. 1999 – 2008 arasında çalışmaya başlayanlar pandemiden en az etkilenecek kesimi oluşturuyor.

Ancak, 1 Mayıs 2008 tarihinden sonra çalışmaya başlayanların emeklilik yaşı, “7200 prim gününü (20 yıl) doldurdukları tarihe göre” değişecek. 7200 günü 31 Aralık 2035 tarihine kadar dolduran kadınlar 58, erkekler 60 yaşında emekli olabilecek. Örneğin, 2015 yılında çalışmaya başlayan kişiler hiç ara vermeksizin çalıştıkları takdirde 2035 yılında 7200 günü doldurabilecekler ve yaş artışından etkilenmeyecekler.

Prim gününü doldurdukları tarih uzadıkça emeklilik yaşı artacak. 7200 prim gününü 31 Aralık 2035 yerine 1 Ocak 2036 tarihinde dolduran kadınlar 58 yerine 59 yaşında, erkekler de 60 yerine 61 yaşında emekli olabilecek. Emeklilik yaşı, prim gününü doldurma tarihine göre her 2 yılda 1 yaş artacak.

Prim gününün doldurulduğu tarih 2008’den sonra çalışmaya başlayanlar için çok büyük önem taşıyor. Bu dönem, Y ve Z kuşağının iş hayatına atılıp ilk defa sigortalı çalışmaya başladığı dönem. Pandemi döneminde sigorta primlerinin yatırılmaması 2008 sonrasında çalışmaya başlayan Y ve Z kuşağının emeklilik yaşını da etkileyecek.

BORÇLANMA HAKKI TANINMALI

Çalışanların emeklilik konusunda mağduriyet yaşamaması için kısa çalışma ve ücretsiz izinde geçen süreler için borçlanma hakkı tanınmalıdır. Emeklilik tarihinde gecikme riski bulunanlar kendi ceplerinden primlerini ödeyerek eksik günlerini tamamlayabilmelidir.

Prim borçlanmaları asgari ücret ile bunun 7.5 katı arasında, kişinin kendi belirleyeceği kazanç tutarı üzerinden yapılabiliyor. Asgari ücret üzerinden borçlanma yapanların 2021 yılında günlük 38.16 TL, aylık da 1145 TL prim ödemeleri gerekiyor.