Pandeminin 1 yılı 20 yıla bedel oldu

İşsizlik Sigortası Fonu (İSF) 1999 yılında emeklilikte yaş şartını getiren ve emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) tartışmasını başlatan yasa ile kuruldu. 1 Haziran 2000 tarihinden itibaren prim toplanmaya başlanan fondan işsizlere ilk ödeme 2002 yılı mart ayında yapıldı.

İşsizlik fonuna ilk başta yüzde 2 işçi, yüzde 3 işveren primi kesildi ve yüzde 2 devlet payı alındı. 2004 yılında yapılan değişiklikle yüzde 1 işçi, yüzde 2 işveren ve yüzde 1 devlet katkısı alınmaya başlandı.

Başlangıçta fonun amacı, işçilere işsiz kalmaları halinde kanunda öngörülen ödeme ve hizmetlerin yerine getirilmesi olarak belirlendi. Ancak 2008 yılında yapılan değişiklikle kapsam genişletildi, fondan işsizlik maaşı dışında da harcama yapılabilmesinin önü açıldı.

GAP’A AKTARILAN PARA DÖNMEDİ

Bu değişikliğe paralel olarak 2008 yılından itibaren Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) başta olmak üzere ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeye yönelik yatırımlarda kullanılmak üzere fonun nema gelirlerinden bütçeye kaynak aktarılmaya başlandı. Daha sonra fona iade edilmek üzere 2013 yılına kadar bütçeye aktarılan toplam tutar 11 milyar 510 milyon lira oldu.

Kanuna muhtelif zamanlarda eklenen geçici maddeler ile fona sürekli görevler verildi. Fona verilen ilk geçici görev özelleştirme kapsamına alınan kuruluşlarda işsiz kalanlara 3 ila 8 ay boyunca her ay asgari ücretin iki katı tutarında iş kaybı tazminatı ödenmesi oldu. Geçici olarak başlayan bu görev kapsamında 2020 yılında 1 milyon 27 bin lira ödeme yapıldı.

FONUN FAİZ GELİRLERİNDEN VERGİ ALINMAYA BAŞLANDI

Fonda biriken paralar ağırlıklı olarak devlet tahvilleri ve hazine bonolarında değerlendiriliyor. Devlet tahvilleri ve hazine bonosu faizlerinden vergi alınmamasına karşın, 2006 yılından beri fonun faiz gelirlerinden yüzde 10 vergi alınıyor. Fondan Eylül 2020 itibarıyla alınan vergi miktarı 11 milyar 475 milyon liraya ulaştı.

İSTİHDAM TEŞVİKLERİ FONDAN

Daha önce istihdam teşvikleri hazineden finanse edilirdi. İlk defa 2008 yılından itibaren ilave istihdam sağlayan işverenlere fondan prim teşviki verilmeye başlandı. Genç, kadın ve ilave istihdam için 2008’de başlayan teşvikler süre uzatımı yapılarak günümüze kadar devam etti. Bugüne kadar fondan bu kapsamda yapılan teşvik ve destek ödemeleri 52.2 milyar liraya ulaştı.

Toplum yararına çalışma ve işsizlerin yeniden istihdama kazandırılmasına yönelik kurs ve programları kapsayan aktif işgücü programları için de fondan toplam 33.1 milyar lira harcama yapıldı.

2016 yılından itibaren uygulanmakta olan işbaşı eğitim programları kapsamında da fondan toplam 11.6 milyar lira harcandı.

SOMA VE ERMENEK FACİASINDA FON DEVREYE GİRDİ

2014 yılında ve 2015 yılında çıkartılan kanunlar ile Soma faciasında hayatını kaybedenlerin hak sahipleri ve ocaklar kapalı olduğu için çalışamayan işçilerin ücretleri ile işverence ödenmeyen ücretler fondan ödendi. Ermenek’teki maden faciasında hayatını kaybedenlerin hak sahiplerine 6 ay süreyle, aylık brüt asgari ücretin iki katı tutarında olmak üzere fondan ödeme yapıldı.

YARIM ÇALIŞMA ÖDENEĞİ FONDAN

2016 yılında çıkartılan kanunla kadın çalışanlara birinci doğumda 60 gün, ikinci doğumda 120 gün, üçüncü ve sonraki doğumlarda ise 180 gün yarım çalışma hakkı tanındı. Bu haktan yararlanan işçilere işveren yarım ücret öderken, fondan da asgari ücrete karşılık gelen yarım ücret ödeniyor. Fondan yaklaşık dört yıllık dönemde toplam 85.6 milyon lira ödeme yapıldı.

KORONAVİRÜSÜN YÜKÜNÜ FON ÜSTLENDİ

Koronavirüs salgını döneminde işsizlik fonuna çok büyük iş düştü. Salgın döneminde çalışanlara yönelik gerçekleştirilen tüm destek ödemeleri fondan karşılandı. Öncelikle fondan verilmekte olan kısa çalışma ödeneği koşulları esnetildi. 28 Şubat itibarıyla bugüne kadar fondan 4 milyon 186 bin kişiye toplam 30.2 milyar lira kısa çalışma ödeneği verildi. Ödenekten yararlananların GSS primi ve damga vergisi ile birlikte toplam ödeme tutarı ise 32.5 milyar liraya ulaştı. Koronavirüs salgını döneminde kısa çalışma ödeneği alan işçi sayısı 3.8 milyon olurken, söz konusu ödemenin 32 milyarı bu dönemde gerçekleştirildi.

İşten çıkarma yasağına paralel olarak işverene işçiyi ücretsiz izne çıkarma hakkı tanındı. İşverence ücretsiz izne çıkartılan işçilere brüt asgari ücretin yüzde 40’u oranında nakdi ücret desteği veriliyor.

AK Parti milletvekillerince cuma günü TBMM’ye sunulan yasa teklifi ile nakdi ücret desteğinin tutarı 1500 TL’ye çıkartılacak. 751 bini şubat ayında olmak üzere 2 milyon 507 bin kişiye 9.3 milyar lira nakdi ücret desteği ödendi.

YİYECEK İÇECEK SEKTÖRÜNE FONDAN DESTEK

Söz konusu yasa teklifi ile yiyecek ve içecek hizmeti sektöründe faaliyet gösteren işyerlerinde 2021 yılı mart ayı itibarıyla sigortalı olarak çalıştırılmakta olan işçilerin nisan ve mayıs aylarında fiilen çalıştırılması halinde ücretlerinin asgari ücrete kadar olan kısmına ait sigorta primleri alınmayacak. İşverene, iki ay süreyle işçi başına aylık 1.341.56 TL prim desteği sağlanacak. Ücretsiz izne çıkartılan işçilere verilen nakdi ücret desteğinden, 17 Nisan’dan sonra yeni işe girenler veya iş değiştirenler yararlanamıyor. Ancak, yiyecek içecek hizmetleri sektöründe mart ayında çalışmış olanlar ayda 1500 TL tutarındaki nakdi ücret desteğinden yararlanabilecekler.

Salgın döneminde kısa çalışma veya ücretsiz izindeki işçisini normal çalışmaya geçiren işverenlere fondan 6 aya kadar işçi başına aylık 1341 TL’ye kadar normalleşme desteği sağlanıyor. Normalleşme desteği kapsamında şubat ayına kadar yapılan ödemeler 3.2 milyar lira oldu.

KORONAVİRÜSÜN 1 YILI 20 YILA BEDEL OLDU

Pandemi döneminde fondan şubat sonu itibarıyla 32 milyarı kısa çalışma ödeneği, 9.3 milyarı nakdi ücret desteği, 3.2 milyarı da normalleşme desteği olmak üzere toplam 44.5 milyar lira ödendi.

İşsizlik fonundan, ilk ödemenin yapıldığı 2002 mart ayından bu yana 8.3 milyon kişiye toplam 38.1 milyar lira işsizlik ödeneği verildi. Buna göre, bir yıllık pandemi döneminde kısa çalışma ödeneği, ücretsiz izin desteği ve normalleşme desteği için yapılan ödemeler fonun kurulduğu 20 yıllık dönemdeki işsizlik ödeneğini 7 milyar lira aşmış bulunuyor. Üstelik pandemi ödemeleri hala ödenmeye devam ediyor. Haziran sonuna kadar da devam edeceği görülüyor.

FON VARLIKLARI 94 MİLYAR LİRAYA İNDİ

İşsizlik fonunun 2019 yılında 131.5 milyar lira olan toplam varlıkları 2020 yılında 103.2 milyar liraya geriledi. Fondan geçen yıl 66.6 milyar lira harcanırken, fonun gelirlerinin 38.3 milyar lirada kalması fon varlıklarını 28.3 milyar lira azalttı.

Bu yılın ilk iki aylık döneminde ise fonun gelirleri 7.5 milyar lirada kalırken, harcamaları 12.5 milyar lira oldu. Böylece fon varlıkları şubat sonunda 98.2 milyar liraya geriledi. 9 Mart 2021 tarihi itibarıyla ise fonun varlıkları 94 milyar liraya geriledi.